Bilgisayar Destekli Çeviri
Hazırlayan: Emre Saraçbaşı, Düzelten: Göksel Uludoğan, Son Okuyan: Zehra Ateşyakar
Hazırlayan: Emre Saraçbaşı, Düzelten: Göksel Uludoğan, Son Okuyan: Zehra Ateşyakar
Bilgisayar destekli çeviri (BDÇ), çeviri sürecinin bilgisayar araçları yardımıyla gerçekleştirilmesi anlamına gelir. Bu araçlar, profesyonel çevirmenlerin verimliliğini, tutarlılığını ve üretkenliğini artırmak amacıyla tasarlanmıştır. Tam otomatik makine çevirisi (MÇ), neredeyse hiç insan müdahalesi gerektirmezken, BDÇ sistemlerinde çevirmenler, çeviri sürecini kolaylaştıran teknolojik araçları aktif olarak kullanırlar. Genellikle BDÇ araçları, MÇ’den ayrı bir kategori olarak değerlendirilmiş ve hem insan destekli MÇ’yi hem de makine destekli insan çevirisini kapsayacak şekilde ele alınmıştır.
Ancak, çeviri teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte bu kategoriler arasındaki keskin sınırlar giderek belirginliğini yitirmiştir. Modern BDÇ araçları, çeviri belleği, terminoloji yönetim sistemleri ve yerelleştirme yazılımları gibi çeşitli teknolojileri bir araya getirerek insan ve makine destekli çeviri süreçleri arasındaki sınırları ortadan kaldırmaktadır. Örneğin, çeviri belleği sistemlerine MÇ entegre edilerek çeviri süreçlerinde hem verimlilik hem de tutarlılık sağlanabilir.
BDÇ’nin temel kavramlarından biri olan çeviri birimi, çeviri belleği sistemlerinde depolanan ve yönetilebilen segmentler halindeki metinleri ifade eder. Bu segmentler, çoğunlukla cümle düzeyindedirler ve karşılık gelen çevirileriyle birlikte saklanarak sonraki çevirilerde yeniden kullanılabilir hale getirilirler. Çeviri belleği sistemleri, kaynak metinle eşleşen önceden çevrilmiş birimleri tespit ederek çeviri bütünlüğünün korunmasını sağlar.
Her ne kadar çeviri belleği teknolojisi çeviri sürecini büyük ölçüde kolaylaştırsa da, bazı çeviri birimlerinin belirlenmesi konusunda hâlâ zorluklar yaşanmaktadır. Hesaplamalı dil bilimi uzmanları, paralel metin çiftlerinden anlam taşıyan en küçük çeviri birimlerini belirlemeye çalışırlar. Özellikle deyimler ve karmaşık cümle yapıları söz konusu olduğunda, bu anlamlı parçaların nerede başlayıp nerede bittiğini kesin olarak belirlemek oldukça güçleşir.
BDÇ araçları, çeviri sürecini destekleyen geniş bir teknoloji yelpazesi sunar. Bunlardan bazıları şöyledir:
● Belge işleme: Kelime işlemciler ve optik karakter tanıma yazılımları.
● Dil araştırmaları: İnternet arama motorları ve çok dilli elektronik sözlükleri.
● Tutarlılık sağlama: Derlem analiz araçları ve terim yönetim sistemleri.
● Yazılım yerelleştirme: İçeriği farklı dil ve kültürlere uyarlamak için kullanılan yerelleştirme yazılımları.
Çeviri belleği teknolojisi, metni verimli bir şekilde işlemek için bölümleme ve hizalama süreçlerine dayanır:
Bölümleme: Metnin genellikle cümle düzeyinde daha küçük çeviri birimlerine ayrılmasıdır. Çoğu çeviri belleği sistemi, başlıklar, tablo hücreleri ve madde işaretleri gibi standart dilbilgisel birimleri tanır. Ancak, Çince, Japonca ve Tayca gibi kelimeleri ayırmak için boşluk kullanmayan dillerde bölümleme zorlayıcı olabilir.
Hizalama: Kaynak ve erek metin bölümlerinin eşleştirilerek çeviri birimleri oluşturulmasıdır. Hizalama algoritmaları, noktalama işaretleri, sayılar ve biçimlendirme gibi unsurları kullanarak hizalama yapar. Ancak, özellikle farklı cümle yapılarına sahip diller arasında çeviri yaparken hizalama hataları meydana gelebilir.
BDÇ teknolojisi zamanla, cümle tabanlı birinci nesil bellek sistemlerinden, bulanık eşleştirme tekniklerini içeren ikinci nesil sistemlere evrilmiştir. En son gelişmelerle birlikte BDÇ, yan cümle eşleştirme üzerine yoğunlaşarak çevirmenlerin kelime öbekleri veya eşdizimler gibi daha küçük metin parçalarını yeniden kullanmalarına olanak tanımaktadır.
Araştırmacılar, BDÇ araçlarını daha verimli hale getirmek için çalışmalarını sürdürmekte ve otomasyon ile bilişsel insan süreçleri arasındaki dengeyi korurken isabetlilik (precision) ve geri çağırma (recall) oranlarını optimize etmeye odaklanmaktadır.
Küreselleşme ve dijitalleşme, daha hızlı ve düşük maliyetli çeviri çözümlerine olan talebi artırdıkça, BDÇ araçları çeviri teknolojisinin ön saflarında yer almaya devam edecektir. Yapay zeka ve nöral MÇ’nin BDÇ sistemleriyle bütünleştirilmiş şekilde çalışması, modern çeviri iş akışlarını daha verimli hale getirecek ve bunların kapsamını genişletecektir.
Sonuç olarak, BDÇ, modern çeviri sektörünün vazgeçilmez bir bileşeni haline gelmiştir. BDÇ araçları, insan uzmanlığını gelişmiş teknolojik çözümlerle birleştirerek çeviri süreçlerinin verimliliğini, tutarlılığını ve kalitesini artırmakta, bu sayede dünya çapındaki profesyonel çevirmenler için vazgeçilmez bir araç haline gelmektedir.